Enkele dagen geleden kondigde de Amerikaanse president Donald Trump importtarieven van 25% aan op goederen uit Canada en Mexico en een tarief van 10% op Chinese goederen. Met overigens een lager tarief van 10% voor Canadese olieproducten. Deze maatregelen staan op de planning om morgen van start te gaan en zijn – volgens de Trump-regering - bedoeld om druk uit te oefenen op deze landen betreffende migratie en drugshandel naar de VS. Europa staat volgens Trump op de nominatie om ook om de oren geslagen te worden met heffingen. [NB: zojuist is bekend geworden dat de tarieven tegen Mexico met een maand zijn uitgesteld.]
Voor zijn inauguratie had Trump al van de daken geschreeuwd dat hij op zijn eerste dag meteen tarieven zou invoeren. Vervolgens werd dat opgeschoven naar 1 februari. Daar zijn dus weer een paar dagen respijt bijgekomen.
Reacties
Binnen Amerika: politieke reacties
Binnen de Republikeinse Partij zijn de meningen verdeeld, maar verreweg de meeste GOP-politici kiezen voor stilte of vage reacties. Toch zijn er wel Congres-leden die zich achter Trumps plan scharen. Zo verklaarde senator voor South Carolina Lindsey Graham “I'm glad to see us pushing back against China and Mexico when it comes to the fentanyl poisoning of America.” Anderen, zoals senator van Kentucky Rand Paul, bekritiseerden de heffingen: “Tariffs are simply taxes. We won the last election by complaining about Democrats' policies, which gave us high prices. Tariff lovers will be forced to explain the persistence of high prices.” Dat juist Paul zich wel uitspreekt is om twee redenen verklaarbaar: hij is een uitgesproken libertair en vertegenwoordigt een staat die doorgaans hard getroffen wordt als andere landen terugslaan met tarieven. In Kentucky wordt veel bourbon gemaakt en als andere landen typisch Amerikaanse producten willen raken, is whisky een voor de hand liggend en in het oog springend doel.
Aan Democratische zijde is weer duidelijk dat de partij nog spartelend op de rug ligt, want de eerste reacties, onder leiding van minderheidsleider in de Senaat Chuck Schumer, waren weliswaar kritisch, maar vrij mat. Democraten hebben nog geen flauw idee hoe effectief partij te bieden aan Trump en missen een duidelijke leider.
Binnen Amerika: bedrijfsleven
Leiders uit het bedrijfsleven dringen er bij president Trump op aan de "verwoestende" tarieven te heroverwegen. Zij vrezen dat deze maatregelen een wereldwijde handelsoorlog ontketenen die schadelijk is voor Amerikaanse industrieën en consumenten. Brancheorganisaties zoals de Aluminum Association en de National Association of Manufacturers benadrukken de negatieve impact op toeleveringsketens, stijgende kosten en het risico op banenverlies. De National Association of Home Builders waarschuwt voor hogere bouwkosten als gevolg van duurdere materialen.
Hoewel sommige sectoren, zoals de Amerikaanse staal- en aluminiumindustrie, in eerdere situaties baat hadden bij importheffingen door verminderde buitenlandse concurrentie, hebben wij nergens significante steun of positieve reacties vanuit het bedrijfsleven opgevangen.
Binnen Amerika: invloedrijke commentatoren
De doorgaans zich in het kamp van de GOP scharende zakenkrant The Wall Street Journal heeft de nieuwe tarieven scherp bekritiseerd; ze bestempeld deze als de domste handelsoorlog in de geschiedenis. Zij stellen dat de rechtvaardiging voor deze economische aanval op buurlanden geen enkele steek houdt. Dit is door de bank genomen de overheersende opvatting van experts.
Voordat Trump zijn meest recente tarievenaankondiging deed, waren er zeker wel stemmen die pleitten voor importtarieven. Trumps handelsadviseur Peter Navarro verklaarde eerder dat handelsmaatregelen essentieel zijn om de Amerikaanse soevereiniteit in de handel te herstellen en om de druk op te voeren op landen die volgens hem niet eerlijk handelen. Hij benadrukte dat tarieven een manier zijn om de VS te beschermen tegen wat hij “economische agressie” van China noemde en dat ze de Amerikaanse industrieën helpen herleven.
Langs dezelfde lijn redeneerden conservatieve commentatoren en hosts als Steve Bannon, Sean Hannity en Tucker Carlson. Tarieven werden door deze mannen neergezet instrumenten om de machtsbalans in de wereldeconomie te herstellen, om “America First” in de praktijk te brengen, als een noodzakelijke correctie op jaren van vreselijke handelsovereenkomsten die de Amerikaanse arbeiders hebben benadeeld en om het fentanyl-probleem de baas te worden.
Echter, het is ook vanuit deze hoek vooralsnog vrij stil; de zorgen over de potentiële economische en politieke gevolgen overheersen.
Canada en Mexico
Beide landen hebben gereageerd met de aankondiging van eigen importtarieven op Amerikaanse goederen. Canada wil bijvoorbeeld morgen tarieven instellen op zo’n $100 miljard aan Amerikaanse producten, waaronder op bourbon, cosmetische artikelen en sinaasappelsap (belangrijk voor Trumps ‘thuisstaat’ Florida). Als geen compromis is gesloten na drie weken volgen ook heffingen op de resterende ruwweg $85 miljard aan Amerikaanse producten die richting de noorderbuur gaan. Mexico heeft op het moment van schrijven wel gesteld terug te slaan, maar gerichte maatregelen waren nog niet bekend.
China
China heeft Trumps maatregelen veroordeeld als een schending van de regels van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en aangekondigd dat het een klacht indient bij de WTO. Daarnaast heeft China gedreigd met “overeenstemmende tegenmaatregelen”.
In reactie op de Amerikaanse beschuldigingen dat China onvoldoende doet om de export van fentanyl naar de VS te beperken, heeft het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken benadrukt dat de VS verantwoordelijk is voor zijn eigen fentanylprobleem. China heeft tevens gewezen op zijn strikte anti-drugsbeleid en benadrukt dat het al uitgebreide samenwerking met de VS heeft op het gebied van drugsbestrijding.
Ondanks de escalatie van de handelsspanningen heeft China aangegeven open te staan voor dialoog om verdere conflicten te voorkomen. Volgens berichten bereidt Beijing een voorstel voor om de handelsbesprekingen met de VS te hervatten, met als doel terug te keren naar de “Phase One” handelsovereenkomst van 2020.
Potentiële Nieuwe 'Slachtoffers'
De Europese Unie is dus gewaarschuwd dat zij absoluut aan de beurt komen voor tarieven. Dit heeft geleid tot voorbereidingen op mogelijke vergeldingsmaatregelen.
Economen
Verreweg de meeste economen zijn zeer negatief en uiten hun bezorgdheid over de effecten op de wereldhandel, inflatie en verstoring van wereldwijde toeleveringsketens. Sommigen stellen dat de VS meer schade zal ondervinden dan de getroffen landen door hogere consumentenprijzen en lagere export.
Financiële markten
De financiële markten reageerden met sterk verhoogde volatiliteit. De dollar won – logisch zoals we al in eerdere rapporten uitgebreid hebben uitgelegd – terrein, terwijl de schrik er bij aandelenmarkten flink in zat. De tweejarige Amerikaanse rente is wat opgelopen, waarschijnlijk in de verwachting van oplopende inflatie en crypto’s moeten een flinke veer laten. Verder is de olieprijs behoorlijk opgelopen door de vrees voor verstoringen in de energiehandel tussen Canada en Amerika (wat ook te zien is in de spread tussen WTI en Brent; de prijs van de eerste is dichter na die van de twee geklommen). De algehele indruk is die van een risk-off-sfeer, alleen past de prijsontwikkeling van goud daar niet in; goud reageerde niet of nauwelijks op Trumps aanzet tot een handelsoorlog; klaarblijkelijk was de reactie op de gestegen dollarkoers sterker.
Dat we de markten niet allemaal netjes ‘met elkaar in overeenstemming’ kunnen brengen, past bij het plaatje van de grote onzekerheid die heerst over wat Trump wil en gaat doen. Er bestaat nog veel onduidelijkheid: voor hoe lang gaan de tarieven gelden, komen er nog allerlei uitzonderingen, worden de tarieven nog verder verhoogd en breder uitgerold, hoe slaan anderen terug?
Scenario's
Optimistisch Scenario: Een snel bereikt compromis waarbij de VS, Canada, Mexico, en China tot een akkoord komen dat de tarieven verlaagt of opheft. Dit zou de markten stabiliseren, economische groei nauwelijks of niet raken en hernieuwde inflatievrees wegnemen. In dit geval ligt ook de weg open voor meer renteverlaging door de Fed.
Gematigd Scenario: Een verlenging van de handelsspanningen zonder significante escalatie, waarbij landen zich aanpassen aan de nieuwe handelsomstandigheden. Dit zou leiden tot een herstructurering van toeleveringsketens, lichte economische groeivertraging en wat opwaartse inflatiedruk. Hiermee zou het werk voor de Fed wel moeilijker worden, omdat de centrale bank tussen twee vuren moet laveren: vertraagde groei bestrijden enerzijds en oplopende inflatie adresseren anderzijds.
Pessimistisch Scenario: Een volledige handelsoorlog met escalerende tarieven en tegenmaatregelen waarin ook Europa meegesleept wordt, wat zou resulteren in een significante daling van de wereldhandel, weer sterk stijgende inflatie, en mogelijk een recessie in de VS en elders. Dit scenario wordt door sommige analisten als zeer waarschijnlijk beschouwd gezien de vastberadenheid van Trump om door te zetten met zijn beleid. Het bovengenoemde Fed-dilemma wordt in dit scenario alleen maar groter. Het ligt dan ook voor de hand dat o.a. in Europa en China meer fiscaal gestimuleerd wordt om de binnenlandse economie op te krikken.
Moeten we het gematigd optimisme ten grave dragen?
Wij neigden voor dit weekend naar het gematigde scenario, maar de risico’s voor de pessimistische variant zijn wel sterk opgelopen. In zijn eerste weken gaat Trump namelijk er al meteen met gestrekt been in:
- Het DOGE-initiatief onder leiding van Elon Musk om overtollig overheidsvet weg te snijden kiest voor de van-dik-hout-zaagt-men-planken-insteek. Het grote gevaar is o.a. dat zoveel institutionele kennis verloren gaat, dat allerlei essentiële processen vastlopen.
- Met mensen als Pete Hegseth op het Pentagon en Kristi Noem als minister van Binnenlandse Veiligheid laat Trump zien dat hij zeer omstreden mensen op belangrijke posten weet te krijgen. En dan hebben we het nog niet gehad over sommige van de nominaties die nog door de Senaat goedgekeurd moeten worden.
- De veel vergaander gratieverlening aan bestormers van het Capitool dan zelfs de meeste rechtse commentatoren hadden verwacht is ook een teken aan de wand.
- En dan nu dus het schijnbaar doorpakken met hoge importtarieven.
Wij neigen nog steeds naar het idee dat Trump een vliegende start wil maken, zijn achterban wil laten zien dat hij zijn beloftes nakomt en dat het hem menens is met de boel opschudden, maar dat als de eerste klappen zijn uitgedeeld en Trump overwinningen heeft kunnen presenteren, hij gas terugneemt. De vage eisen die gepaard gaan met de aangekondigde tarieven maken het ook relatief makkelijk om wat relatief kleine concessies van de drie getroffen landen neer te zetten als overwinning. Dan kan Trump claimen dat, na ‘kleintje’ Colombia op de rug te hebben gewerkt, hij ook de grote jongens de baas is.
Op lange termijn vermoeden we dat de huidige koers van Washington slecht uitpakt voor Amerika. Andere landen konden acht jaar geleden nog denken dat na vier Trump-jaren de VS weer terug naar ‘normaal’ zou gaan. Maar nu zal meer de indruk postvatten dat de Biden-jaren mogelijk de uitzondering waren en dat Trumps America First beleid het nieuwe normaal is en blijft. In de Global Political Analysis van afgelopen week bespraken we vijf scenario’s voor de wereldorde de komende jaren. De recente ontwikkelingen wijzen meer en meer richting een van de twee volgende scenario’s of een combinatie ervan:
Anarchie in een leiderloze wereld: De grootmachten vermijden directe conflicten, maar Trumps isolationistische beleid creëert een leiderschapsvacuüm. Wereldwijde economische groei vertraagt door handelsoorlogen en regionale conflicten escaleren. De VN en andere internationale organisaties verliezen invloed en humanitaire crises, vluchtelingenstromen en geweld nemen toe. Ian Bremmer van Eurasia Group noemt deze internationale constellatie de G-Zero World. Dit als tegenhanger van het G-2 concept dat als eerste twintig jaar geleden door C Fred Bergsten werd gebruikt om aan te geven dat China en Amerika samen de lakens zouden uitdelen in de 21e eeuw.
Globalisering zonder Amerika: De VS trekt zich terug uit internationale handelsinstituties zoals de WTO en bouwt hoge handelstarieven op. Dit leidt tot economische stagnatie in de VS, terwijl andere regio's verder globaliseren. De EU sluit handelsdeals met Latijns-Amerika, India en China, en de invloed van opkomende markten zoals de BRICS-groep groeit. Het gebruik van de Amerikaanse dollar neemt wereldwijd af, terwijl China zijn economische dominantie uitbreidt.