Overheidsfinanciën gaan de financiële markten steeds meer beïnvloeden
Het Verenigd Koninkrijk is een goed voorbeeld. Ook daar slaat de vergrijzing namelijk hard toe en kan dit niet gecompenseerd worden door meer immigratie. Deze laatste wordt zelfs juist teruggedrongen. Het eindresultaat is daarom dat er steeds meer niet-werkenden komen, die door de wel-werkenden onderhouden moeten worden. Verandert verder niets dan gaat de overheid vanzelf failliet. Mensen leven namelijk steeds langer, maar juist als ze ouder worden nemen de zorgkosten sterk toe. Hierdoor moeten de werkenden extra veel van hun inkomsten afstaan. Dit lukt alleen maar als de werkenden veel meer gaan verdienen of veel langer blijven doorwerken. Dit laatste lukt echter maar mondjesmaat, omdat met pensioen gaan, als een verworven recht wordt gezien. De inkomsten moeten dus flink omhoog. Iets dat alleen maar kan als de productiviteit sterk toeneemt. Nu weer terug naar het VK.
Het grote probleem in het VK is, dat door alle belastingverhogingen van het laatste decennium, een zeer ingewikkelde regelgeving en door Brexit er door bedrijven weinig geïnvesteerd is. Dit weer zorgt al jarenlang voor een zeer lage toename van de productiviteit. Tel dit op bij een geringe toename van de beroepsbevolking en men komt op lage groei van de economie uit. Dit weer betekent geringe toename van de belastingopbrengsten voor de overheid. Tegen deze achtergrond moest de minister van financiën de afgelopen week haar najaars begroting indienen. Het overheidstekort is veel te groot en de vooruitzichten zijn dat deze de komende jaren eerder groter dan kleiner zal worden. Temeer daar door de de-globalisering de tijd van angst voor deflatie voorbij is en inmiddels is omgeslagen naar angst voor inflatie. Dit weer betekent dat de rentes een stuk hoger blijven, dan in de periode 2010-2020. Combineer dit met de veel te grote overheidsschuld en duidelijk wordt dan dat de post ‘te betalen rente’ door de overheid razendsnel gaat oplopen en al bezig is de grootste uitgaven post op de begroting te worden.
Er moeten dus maatregelen getroffen worden om het tekort terug te dringen. Verreweg de beste manier om dit te bewerkstelligen is te zorgen voor een hogere groei van de economie en daardoor toename van de belastingopbrengsten. Alleen kan dat niet op de manier waar we de laatste decennia gewend aan zijn geraakt, nl. fiscaal en/of monetair stimuleren. Ten eerste, verslechteren de overheidsfinanciën door de grote tekorten dan evenveel dan ze verbeteren doordat de belastingopbrengsten oplopen. Ten tweede, loopt de inflatie op en moet de economie later weer afgeremd worden om de prijsstijgingen in toom te houden. Er moeten dus maatregelen getroffen worden, die de groei van de economie structureel verhogen, bijvoorbeeld;
- Flexibilisering van de arbeidsmarkt,
- Meer uitgaven aan infrastructuur en ‘Research and Development’, hogere opleiding van de beroepsbevolking, deregulering, enzovoort.
Erg populair zijn deze maatregelen echter veelal niet. Ze kosten nl of veel geld dat niet beschikbaar is, of ze grijpen in op allerlei verworven rechten.
Alhoewel Mario Draghi hierover prachtige rapporten geschreven heeft, is er tot nu toe maar ca 10% van zijn aanbevelingen uitgevoerd. Dit geldt ook voor het VK.
Dus wat kan er dan wel gedaan worden? Hetgeen men in het VK maar ook in de meeste overige landen doet, is dat er in eerste instantie gekeken wordt naar de overheidsuitgaven. Daar moet dan op bezuinigd worden. Alleen:
- De overheid neemt tegenwoordig een groot deel van de economie in beslag. Daar op bezuinigen drukt de economische groei flink omlaag. Dit is zo erg niet, als het gecompenseerd kan worden door lagere rentes. Veelal is de ruimte daartoe echter niet erg groot.
- Belangrijker is evenwel dat het politiek niet geaccepteerd wordt. De bezuinigingen treffen nl meestal vooral de midden en lagere inkomens.
Het is daarom toch veel rechtvaardiger om de belastingen voor de rijken en bedrijven te verhogen. Zo ziet men in het VK dat een groot deel van de door de regering voorgestelde bezuinigingen door de Labour-party van tafel zijn geveegd. Het probleem is alleen dat het verhogen van de belastingen voor bedrijven en rijken nooit zo erg veel opgeleverd heeft. Deze kunnen nl de beste adviseurs inhuren om dit te vermijden en/of verlaten het land en gaan zich elders vestigen.
Het eindresultaat is dat de tekorten uiteindelijk veel te weinig teruggedrongen worden Iedereen begrijpt, dat het dan alleen maar een kwestie van tijd is, voordat de overheidsfinanciën vastlopen, maar politiek lukt het niet er veel tegen te doen. Wat de markten betreft, deze kijken vooruit. Die gaan doen niet pas reageren als de overheidsfinanciën zijn vastgelopen, maar doen dit al als ze het zien aankomen. Wat is dan nog de uitweg? De enige die dan nog bestaat, is de centrale bank steeds meer van het overheidstekort laten financieren door er extra geld bij te creëren. Iets dat alleen maar het probleem voor zich uitschuift, omdat dit gepaard gaat met snel oplopende inflatie. Toch is dit historisch de weg die vrijwel altijd bewandeld wordt.
Een nieuwe Fed-voorzitter
In mei loopt de ambtstermijn van Jerome Powell als Fed-voorzitter af. Naar het zich laat aanzien wordt Kevin Hassett zijn opvolger. Deze is een handlanger van Trump en is voorstander van veel lagere rentes. Men kan zich daarom afvragen of Trump niet al bezig is de inflatiekant op te trekken. De inflatie ligt nu te hoog en iemand op een belangrijke positie plaatsen die desondanks de rente wil verlagen, ligt niet voor de hand.
Toch hebben de markten in die zin tot nu toe niet gereageerd. Dan zouden namelijk de langere-termijnrentes flink zijn gestegen en de aandelenkoersen gedaald. Het tegenovergestelde is evenwel gebeurd. Hier bestaan 2 verklaringen voor:
- De positie van de voorzitter is heel belangrijk, maar er zijn nog 11 andere Fed-leden die over het te voeren monetaire beleid moeten mee beslissen. Het is maar de vraag of de meerderheid voor hogere inflatie zal kiezen. In ieder geval niet zolang er rond de overheidsfinanciën geen sprake is van paniek.
- Het is ook maar de vraag in hoeverre Hassett echt voor inflatie zal kiezen. Vooralsnog is hij van mening dat de rente best verlaagd kan worden om de economie en de overheidsfinanciën te helpen, zonder dat dit te veel inflatie gaat opleveren.
Wij denken echter wel dat Hassett als nieuwe voorzitter – zijn voordracht moet nog wel bevestigd worden – een teken aan de wand is. Er worden namelijk geen structurele hervormingen doorgevoerd om de groei te verhogen, maar er wordt gegrepen naar de ‘easy-way out’. Dit wijst wel degelijk in de richting van hogere inflatie in de toekomst, maar ook in de richting van hogere langere-termijnrentes en een hogere goudprijs gedurende de komende jaren.
